Các đội bóng NBA đang không ngừng đẩy mạnh việc đưa ra những đội hình gồm các cầu thủ có thể thi đấu và phòng ngự gần như ở mọi vị trí. Đó có phải chiến thuật nhất thời hay chính là dấu hiệu cho một kỷ nguyên mới tại NBA?

Những cuộc cách mạng đã thay đổi bóng rổ quá nhiều so với thời kỳ trước. Từ những đổi mới trong chiến thuật cũng như tổng quan về cuộc chơi tại NBA đã dẫn đến sự biến hóa ở các vị trí trên sân. Hậu vệ dẫn bóng, hậu vệ ghi điểm, tiền đạo phụ, tiền đạo chính, trung phong, trước đây thường được nhận diện một cách trực quan nhất qua chiều cao.

Cứ đơn giản, ai thấp sẽ là hậu vệ, cao sẽ là trung phong. Kế đến là lối chơi, cầu thủ trung phong to cao sẽ dùng thể hình của mình để gây sức ép dưới bảng rổ. Trong khi đó, những cầu thủ hậu vệ thấp bé sẽ đi bóng, kiến tạo hoặc ném xa. Cơ bản như thời kỳ trước thì mọi thứ là như vậy.

Tuy nhiên, khi mà điều kiện về thể chất cầu thủ, cũng như một chút toán học, có những bước tiến vượt bậc, tất nhiên NBA cũng không mãi đứng yên một chỗ. 

"Những quy luật phòng ngự đã không còn như xưa. Sự giảm sút của việc va chạm cũng như tiến bộ trong khâu phân tích đã khiến cho tốc độ trận đấu trở nên nhanh hơn trước", Bill Burgos - cựu HLV trưởng chuyên mảng phát triển sức mạnh VĐV của Orlando Magic chia sẻ.

Toán học ở đây chính là sự phát triển trong các phương pháp phân tích chỉ số, hay còn được gọi là "nghệ thuật gian lận" trong bóng rổ, đã làm sáng tỏ tầm quan trọng và giá trị của những cú ném 3 điểm cũng như việc đánh pick-and-roll. Điều này khiến cho phong cách bóng rổ tấn công càng thêm phần thịnh vượng.

Và một khi thứ tự ưu tiên về phương pháp ghi điểm bắt đầu chuyển dời, nhu cầu về khả năng cầu thủ của các HLV cũng trở nên khác biệt hơn. Giờ đây, khi các vận động viên chuyên nghiệp đều phải đồng thời có những khả năng như đi bóng, ném xa và cả phòng ngự, một thế hệ những "cầu thủ lai" dần xuất hiện nhiều hơn.

"Bóng rổ đang có nhiều hơn những cầu thủ thi đấu không cố định vị trí cũng như thiên về đội bóng hơn là cá nhân. Những bài isolation đánh 1vs1 được thực hiện ít hơn. Thay vào đó, việc luân chuyển bóng trở nên giá trị hơn bao giờ hết", Drew Hanlen - HLV kỹ năng ở NBA kiêm chuyên viên cố vấn đưa ra nhận định về thực trạng hiện nay.

Nhìn vào NBA Playoffs năm nay, không quá khó để thấy những sự thay đổi rõ rệt về đội hình không phân biệt vị trí. Đơn cử như cặp trận vòng 1 giữa San Antonio Spurs và Golden State Warriors. HLV Steve Kerr đã quyết định cho Andre Iguodala xuất phát ở vị trí cầm bóng. Sự thay đổi này đã giúp Warriors thi đấu máu lửa hơn khi thiếu vắng Stephen Curry.

Cả tiền đạo với sải tay và chân dài đột biến như Giannis Antetokounmpo cũng được đưa xuống thi đấu với vai trò là người dẫn bóng và tổ chức tấn công tại playoffs vừa qua. Không chỉ là vì Milwaukee Bucks thiếu hụt ở vị trí PG, mà còn là ý đồ chiến thuật để chiếm lợi thế so với người phòng ngự của đối phương. Đơn giản mà nói, định kiến rằng một PG thường có chiều cao khiêm tốn, giờ đây đã không còn nữa.

Câu chuyện về PG cao to tiếp tục được viết bởi tân binh Ben Simmons. Trước đây, đó đều được xem là những trường hợp vô cùng đặc biệt tại NBA. Từ Magic Johnson cho đến Penny Hardaway, cả hai đều lưu danh sử sách bởi thể hình vượt trội kết hợp với lối chơi thuần PG của mình.

Và trong khi những người cầm bóng bắt đầu có nhiều ưu tiên hơn về thể trạng, thì các trung phong khổng lồ cũng không còn bị bó buộc ở trong vòng hình thang. Giờ đây, các cầu thủ to lớn có khả năng ném 3 điểm xuất hiện ngày càng nhiều ở NBA. Hình ảnh một trung phong 2m13 có thể uy hiếp từ ngoài vạch 3 điểm cũng như đủ tốc độ và thể lực chạy khắp sân trong thời gian dài cũng dần trở nên quen thuộc hơn.

Lý do của những thay đổi này, đó chính là để tận dụng mọi khả năng của các bài pick-and-roll. Trước đây, chiến thuật dùng một cầu thủ cao to cản người đang phòng ngự đồng đội của mình, sau đó lật vào bên trong rổ nhận banh ghi điểm dễ dàng, là một bài khá ít dùng tại NBA. Hiện nay, nó gần như trở thành bài học vỡ lòng dành cho ai muốn bước chân vào bóng rổ chuyên nghiệp. 

Thậm chí, giờ đây cả 5 cầu thủ trên sân đều có thể là người "dựng tường" để cản cho đồng đội chứ không nhất thiết phải là trung phong như trước. Đó chính là cách mà xạ thủ lão làng J.J. Redick tạo đột biến cho Philadelphia 76ers. Với việc 2 big-man Joel Embiid và Dario Saric đều có khả năng đi bóng tốc độ vượt qua hàng phòng ngự, Redick thường xuyên chạy cản người cho 2 cầu thủ này tấn công vào rổ.

Không chỉ tấn công, chính việc phòng ngự pick-and-roll cũng buộc các cầu thủ phải thay đổi theo xu hướng đa năng. Để tránh trường hợp rơi vào cảnh trung phong đối phương đối đầu với hậu vệ mình hoặc hậu vệ đối phương đối đầu với trung phong mình, các đội bóng ngày càng ưa chuộng hơn mẫu cầu thủ hậu vệ có thể hình hoặc trung phong có tốc độ.

Tuy nhiên, có một sự thật rằng, việc thay đổi này không phải là hệ quả của việc các cầu thủ NBA cao hay to hơn trước. Nếu xét về mặt thể hình, những cầu thủ to cao ở thời đại trước là không hề thiếu. Thay đổi chỉ là ở phong cách và kỹ năng.

Chiều cao trung bình của các cầu thủ NBA đến thời điểm này vẫn là 2m (6ft7), không hề thay đổi quá nhiều suốt 40 năm qua. "Vấn đề không phải bạn to thế nào, mà là bạn thi đấu hiệu quả ra sao", John Wooden - HLV của đại học UCLA chia sẻ.

Vậy làm thế nào chiều cao trung bình vẫn giữ nguyên nhưng các hậu vệ có thể tăng khả năng kèm cặp những cầu thủ to lớn hơn mình? Câu trả lời chính là sải tay.

Theo Burgos, vì sự thay đổi của xu hướng bóng rổ hiện nay, các cầu thủ đều sẽ có một điểm chung chính là sải tay dài từ 2m-2m06 (6ft5-6ft9). David Epstein của tờ The Sport Gene cho biết tỷ lệ trung bình giữa sải tay và chiều cao của các cầu thủ NBA là 1.06. Trong khi đó, người bình thường là bằng nhau. Điều này giúp các hậu vệ nhỏ con vẫn có thể rebound hoặc block khi đối đầu với big-man.

Điều này dẫn đến việc 3 yếu tố gồm chiều cao, độ với tay khi đứng và sải tay trở thành những điều quan trọng để đánh giá khả năng một cầu thủ tại NBA.

Tất nhiên, không chỉ các hậu vệ thay đổi cuộc chơi tại NBA, những big-men cũng phải theo đó mà "tiến hóa" để thích nghi với bóng rổ hiện đại. Đó chính là khi các trung phong đã bắt đầu chơi ở khu vực ngoài vòng 3 điểm, nơi mà trước đây theo lý thuyết chỉ dành riêng cho hậu vệ và tiền đạo.

Theo thống kê của Basketball Reference, vào mùa giải 1999-00, các cầu thủ cao trên 2m13 (7ft) chỉ thực hiện 133 cú ném 3 điểm. Trong đó, một mình Dirk Nowitzki đã ném đến 116 quả. 

Đến mùa 2017-18, có đến 15 cầu thủ cao trên 2m13 đã ném hơn 100 quả 3 điểm. Đặc biệt phải kể đến tân binh Lauri Markanen của Chicago Bulls với hơn 400 quả 3 điểm (thành công 145 quả). Đó chính là ví dụ điển hình nhất cho sự thay đổi về phong cách chơi bóng.

Tuy nhiên, theo tự nhiên, khi mà tất cả các đội bóng đều đi theo công thức mới, sẽ có một đội xuất sắc nào đó lại tìm ra hướng đi mới để trở nên khác biệt. Không loại trừ khả năng sẽ đưa NBA trở lại thời kỳ trước đây, khi mà các big-men với chiều cao vượt trội mới là kẻ thống trị trong bóng rổ. Thế nhưng, điều đó chắc chắn sẽ không sớm xảy ra.